Aqşin Yeniseyin 3 dəqiqədə 3 səhvi - REPLİKA

Aqşin Yenisey Azərbaycanın ən istedadlı qələm sahiblərindən biridir. Gözəl şeirləri, romanları, dil texnikası var. Ancaq Aqşinin intellektual imkanları "Azərbaycan Konstitusiyasında dövlət dilimizin adı niyə Azərbaycan dili kimi təsbit olunub" sualına cavab verməyə yetərli deyil. Onun müsahibəsinin bir bölümünə Yotube üzərindən yayımlanan Yeni TV-də baxdım. Təxminən üç dəqiqədə 3 ciddi səhv etdi.

Birincisi. Dedi ki, AXC dövründə dövlət dilinin adı parlamentin qərarı ilə "Türk dili" kimi rəsmiləşib. Bu yanlış məlumatdır. 27 iyun 1918-ci ildə (o zaman Milli Şura da buraxılmışdı) Nazirlər Kabineti "Dövləti lisan türkçə qəbul edilərək müvəqqətən hökumət müəssisələrində rus lisanı istəmalına müsaidə edilməsi haqqında" qərar verib. Bu qərar Türk dilini dövlət dili elan etməklə yanaşı, rus dilinə paralel dövlət dili statusu verirdi. Həmin dövrdə Azərbaycan türkcəsinin elə bir samballı qrammatikası və akademik bazası yox idi. İlkin araşdırmalar vardı, amma istinad olunacaq elə bir elmi baza yox idi.

İkincisi. Dedi ki, "olay" sözü kimi bu gün Türkcədə işlənən və bizim də istifadə etdiyimiz (mən bu cür sözlərin istifadəsinə tərəfdaram) sözlər guya 20-ci əsrin əvvəllərində- 1918-20-ci illərdə Azərbaycan mətbuatında geniş istifadə olunub. Bu da yalandır. 20-ci əsrin əvvəllərindəki Azərbaycan mətbuatı "olay" sözü işlədə bilməzdi, çünki həm o zaman ədəbi dil Osmanlıcanın təsiri altında idi, həm də ərəb-fars basqısının tarixi izləri geniş şəkildə davam edirdi. Ən əsası, "olay" sözü "Yeni Türkcə"yə aiddir, yəni Türk Dil Qurumunun yaratdığı sözdür, ilk dəfə 1937-ci ildə lüğətə daxil olub.

Üçüncüsü. Dedi ki, Səcuqlu, Ağqoyunlu, Qaraqoyunlu, Əfşar və Qacarlar türk... (bəli, elədir!), amma birdən biz ortaya çıxırıq və deyirik ki, azərbaycanlıyıq. Görünür, Aqşinə bir yaxşı etnoqrafiya müəllimi lazımdır ki, "etnogenez" və "millət" anlayışlarını başa salsın. Adları çəkilən dövlətlərin heç biri bizim milli dövlətlərimiz deyil, etnogenimizdə rol oynayan tayfaların qurduğu feodal xanədanlardır. Milli dövlətlər kapitalizmlə birlikdə, millətləşmə prosesinin nəticəsi olaraq meydana çıxıblar. Bizim tarixdə yeganə milli dövlətimiz Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətidir, bu günkü Respublikamız da eyni dövlət təsisatıdır. Azərbaycanda 28 may 1918-ci ildə Cümhuriyyətin elanı ilə başlayan dövlət millətləşməsi, 7 dekabr 1918-ci ildə AXC parlamentinin yaranması ilə başlayan xalqlaşma prosesi 1995-ci il noyabrın 12-də ümümxalq referndumu ilə qəbul olunan Konstitusiya ilə dialektik zirvəsinə çatıb. Konstitusiyada Türk dilləri arasında müstəqilliyinə və Azərbaycan SSR dövründə formalaşmış akademik-qrammatik bazasına söykənməklə Azərbaycan dilinin hüquqi statusu təsbit olunub. Bu hüquqi statusu müəyyənləşdirən səbəblərdən biri də budur ki, azərbaycanlı kimliyi həm xalqın (vətəndaşların cəminin) ümumi mənsubiyyətini, həm də türk mənşəli Azərbaycan etnosunun identifikasiyasını ehtiva edir.

Uzun sözün qısası, 3 dəqiqədə 3 ciddi səhv buraxmaqla, bu məsələlərdə ehkam kəsmək olmaz və hər kəs öz bildiyi işlə məşğul olsa, yaxşıdır! Aqşindən yeni əsərlər gözləyirəm!

Taleh ŞAHSUVARLI