Respublikaçıların mümkün seçki qələbəsi İranla birbaşa hərbi münaqişəyə səbəb ola bilərmi?

Tramp mütləq İsraillə yaxınlaşmağa davam edəcək. Müharibəyə son qoymaq üçün bütün planların böyük ölçüdə işləyəcəyi düşünülür. Keçən aprel ayında Tramp İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahunu Qəzza müharibəsini tez bir zamanda dayandırmağa çağırıb, əks halda İsrailin Qəzzadakı mülki əhalinin humanitar vəziyyətinə görə uduzacağını söyləyib. Bu səbəbdən bu müharibə Trampa “yük” olacaq, o, Netayahuya prezident Co Baydendən daha çox təzyiq göstərə biləcək.

Hazırkı prezident Bayden İsrailin baş naziri Netanyahunu Qəzza zolağında Rəfaha qarşı quru əməliyyatı kimi hərbi əməliyyatlardan çəkindirmək üçün dəfələrlə cəhdlər etsə də, müsbət nəticə əldə edə bilməyib. Bu dəfə, mart ayında ABŞ BMT Təhlükəsizlik Şurasının atəşkəslə bağlı qətnaməsinə veto qoymadı. Lakin İsraili tənqid edən təkliflərin demək olar ki, hamısına ABŞ veto qoyub. Baydenin əlbəttə ki, təsirli ola biləcək kozırları var idi, lakin o, onlardan istifadə etmək istəmədi. Əsl sual budur: Kamala Harris ABŞ-ın İsrailə siyasi təsirindən istifadə edib onları atəşkəsə məcbur etməyin vaxtının çatdığına qərar verəcəkmi? Harris indiyə qədər ictimai açıqlamalarında mötədil olub. O, İsrailin özünü müdafiə etmək hüququnu vurğulamaqla yanaşı, Qəzzada mülki vətəndaşların ölüm hallarının çox olmasından təəssüfləndiyini bildirib. O, həmçinin Qəzza zolağında və Livanda gərginliyin azaldılması və atəşkəsin əldə olunmasına çağırıb. Bu, Kamala Harris üçün çətin məsələdir. Trampın İsrailyönlü siyasətlə ənənəvi Respublikaçı seçicilərin dəstəyini qazanacağı aydındır. Harrislə vəziyyət bir az fərqlidir, çünki onun itirə biləcəyi bir çox İsrail tərəfdarı seçicisi var. Digər tərəfdən, Harrisin İsraili çox tənqid edən seçiciləri də var. O, bu seçiciləri Trampa uduzmasa da, onları seçkiyə getməyə inandıra bilməyəcək. Baydenin gərginliyi azaltmaq cəhdləri indiyədək uğursuz olub və bu, Harris üçün problem yarada bilər. Böhran şimala Livana sıçradığından və İranla yüksək gərginlik səbəbindən regional müharibə qorxusu artdıqca, Harrisin Amerika ərəbləri və müsəlmanları arasında dəstəyi, xüsusən də Miçiqan ştatında zəifləyir.
İran Yaxın Şərq böhranının mərkəzidir. Tehran bu il ilk dəfə təkcə əzəli düşməni İsrailə birbaşa hücum etmədi, həm də Livanda Hizbullah, Qəzza zolağında Həmas və Yəməndə Husilər kimi anti-İsrail aktyorlarını dəstəklədi. İranın nüvə silahı proqramı da narahatlıqla qarşılanır. Tramp 2018-ci ildə İranla nüvə silahı sazişindən çıxdıqdan sonra İran nüvə silahı proqramını yenidən aktivləşdirib. Nüvə sazişi Trampın sələfi Barak Obamanın dövründə imzalanıb. Tramp İranı ABŞ-a qarşı düşmənçilik fəaliyyətindən əl çəkməyə məcbur etmək üçün maksimum təzyiq strategiyası həyata keçirib. Bu məqsədlə o, sərt iqtisadi sanksiyalar tətbiq edib və 2020-ci ilin əvvəlində yüksək səviyyəli İran generalı Qasım Süleymanini öldürmək üçün hədəflənmiş PUA-ya zərbələr endirib.

Tramp təcrid olunmuş hava hücumlarını, İsrailin bir neçə hərbi əməliyyatını və kəşfiyyat fəaliyyətlərini daha güclü şəkildə dəstəkləyə bilər. İrana iqtisadi təzyiqləri artıra bilər. Bu dəfə ABŞ sanksiyaları çox daha sərt tətbiq olunacaq və İranın neft sazişlərinə yer qoymayacaq. Kamala Harris isə "ən mühüm prioritetlərindən" birinin "İranın heç vaxt nüvə gücünə malik olmaması" olduğunu bildirir. 2019-cu ildə nüvə razılaşmasının canlandırılmasını tələb edən Harris son aylarda bu mövzuda yeni açıqlama verməyib.
Fələstinlilər necə iştirak edəcək?

İstər Tramp, istərsə də Harris, ABŞ-ın gələcək prezidenti Körfəz regionunda İsraili rəsmən tanımayan sonuncu dövlət olan Səudiyyə Ərəbistanını Yaxın Şərqdə sabitliyi təmin etmək uğrunda mübarizəyə qatmaq istəyəcək. ABŞ Demokratları açıq şəkildə iki dövlətli həllin tərəfdarıdır və İordan çayının qərb sahilində beynəlxalq hüququ pozan İsrail yaşayış məntəqələrini pisləyirlər. Bayden dövründə fərdi məskunlaşanlar hətta sanksiya siyahısına daxil edildi. Tramp isə ideoloji cəhətdən iki dövlət həllini qəti şəkildə rədd edən dini sağçı Netanyahu hökumətinə daha yaxındır. Harrisin komandası İsrailin həll prosesinə daha çox inteqrasiyasını təmin etmək üçün fələstinlilərlə siyasi razılaşmanın lazım olduğunu bilir. Bununla belə, Tramp tərəfi İsraili də prosesə daxil etmək istəyir.

Züriyə Qarayeva
Aznews.az portalının siyasi şərhçisi