Azərbaycan 44 günlük vətən müdafiəsindən sonra 30 ilə yaxın işğalda olan torpaqlarını azad etdi. Tarixi şəhərlər canlanmağa, yeni yollar çəkilməyə başlandı. Zəngəzur dəhlizi isə regionun ən mühüm layihəsidir. Yaxşı, kim nə düşünür? Rusiya ilə İran arasında mübahisə varmı?
Azərbaycan 2020-ci ildə 44 gün davam edən İkinci Qarabağ müharibəsində illərdir işğal altında olan bir çox şəhərləri azad etməyə nail olub. Qarabağ Qələbəsindən sonra Azərbaycanın diqqət yetirdiyi ilk məsələlərdən biri də illərdir baxımsız qalmış şəhərlərin dirçəldilməsi oldu.
Bundan əlavə, 30 il ərzində durğunluq yaşayan rayon iqtisadiyyatının canlandırılması da mühüm prioritetlərdən biri idi.
Bu yolda Azərbaycan kifayət qədər sürətlə irəliləyib.
Ancaq bölgədə dirçələn şəhərlər və tikilən yeni yollar, dəmiryol sistemləri və hava limanları, açılacaq dəhlizlə daha böyük məna qazanacaq: Zəngəzur dəhlizi.
Bununla belə, regionda dəhlizlə bağlı müzakirələr davam edir.
Rusiya nə düşünür?
Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsində payı olan Rusiya Bakının öz vətənini işğaldan xilas etmək əməliyyatlarına səssiz qaldı. Bu vəziyyət Qərblə getdikcə yaxınlaşan Ermənistanla ixtilaf yaratsa da, iki ölkə arasında vasitəçi rolunu da aradan qaldırmadı.
2020-ci ildə Zəngəzur dəhlizi gündəmə gələndə Moskva regionun komponentlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin özü üçün strateji və təhlükəsizliyinə problem yaradacağına inanırdı.
Ekspertlərin fikrincə, Ukrayna müharibəsi Rusiyanın ona olan inamını və münasibətini dəyişib.
Belə ki, dəniz yollarında yaşanan çıxılmaz vəziyyətlər quru yollarının əhəmiyyətini bir daha ortaya qoydu. Beləliklə, Rusiya Zəngəzur tənliyində rəngini dəyişməyə qərar verdi.
Moskvada qərar qəbul edənlər ümid edirlər ki, dəhlizin həyata keçirilməsi ilə o, özünə böyük iqtisadi fayda gətirəcək, eyni zamanda Mərkəzi Asiya ilə Cənubi Qafqazı birləşdirən ənənəvi ticarət yollarını canlandıracaq və region ölkələri arasında ticarət həcmini artıracaq.
Rusiya prezidenti Vladimir Putinin 18-19 avqust 2024-cü il tarixlərində Bakıya səfəri Moskvanın Zəngəzur dəhlizinə münasibətinin dəyişdiyini göstərən ən böyük göstərici oldu.
Putin səfər zamanı aşağıdakı ifadələri qeyd etdi:
“Əgər biz Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin imzalanması üçün nəsə edə bilsək və iki ölkə arasında sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi və logistika xətlərinin açılması prosesini apara bilsək, çox şad olarıq. Azərbaycana səfərimdən sonra Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla əlaqə saxlayıb, səfərimin nəticələri barədə ona məlumat verəcəyəm. Mən çox yaxşı bilirəm ki, Azərbaycan bu prosesi başa çatdırmağa və həll yolunu tapmağa yönəlib”.
Putinin bəyanatından sonra Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Ermənistan administrasiyasını Sünik bölgəsi üzərindən nəqliyyat əlaqələri ilə bağlı razılaşmanı sabotaj etməkdə ittiham etmişdi.
İRANLA RUSİYA ANLAŞA BİLMİR
Moskva və Tehran bir çox məsələlərdə əməkdaşlıq edən iki müttəfiqdir. Xüsusilə Ukrayna müharibəsi zamanı İrandan Rusiyaya göndərilən silah və texnika bu ittifaqın mühüm göstəricilərindən biri idi. Çünki artıq Qərbin sanksiyalarına məruz qalan Tehran yeni sanksiyalar riskini gözə alaraq hərbi texnika göndərməkdə davam edir.
Bununla belə, iki müttəfiqin razılaşa bilmədiyi məsələlər də var. Zəngəzur dəhlizi də onlardan biridir.
Tehran Zəngəzur dəhlizinin yenidən açılması gündəmə gətiriləndən bəri öz etirazlarını bildirir.
İranda ümumi rəy ondan ibarətdir ki, bu dəhlizin reallaşması regionun geosiyasətini dəyişəcək və Tehran üçün müxtəlif geosiyasi risklər yaradacaq.
Məsələn, Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə İran-Ermənistan sərhədinin yox olacağı arqumenti tez-tez səslənir.
Ona görə də İran həm bəyanatları, həm də hərəkətləri ilə bu layihənin həyata keçirilməsinin qarşısını almağa çalışır.
İş o yerə çatıb ki, dövlətin ən yüksək siması olan dini lider Əli Xamneyi “İran Ermənistanla İran arasında sərhədin bağlanmasına səbəb olacaq heç bir plana və ya yanaşmaya göz yummayacaq” demişdi.
Bu bəyanatdan sonra İranın digər yüksək rütbəli rəsmilərindən də oxşar, hətta daha "SƏRT" bəyanatlar gəlmişdi.
İndi isə Moskvanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı son siyasət dəyişikliyi İranda da sərt reaksiya ilə qarşılanıb.
Məsələn, İran Azərbaycanla Ermənistan arasında atəşkəs sazişi çərçivəsində Moskvanın Zəngəzur dəhlizinin açılması öhdəliyi əsasında Rusiya səfirini çağırdığını bəyan edib.
İranın bu addımının bazar ertəsi Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrovun Azərbaycanı Naxçıvan ilə birləşdirən Zəngəzur dəhlizinin açılmasını ehtiva edən atəşkəs müddəalarının ləng həyata keçirilməsini tənqid etdiyi bəyanatlarına cavab olduğu aydın idi.
Görünür, sözügedən dəhliz Rusiya-İran müttəfiqliyini narahat edir.
Digər tərəfdən, Putinin Bakıdakı son açıqlamaları Tehran tərəfindən diqqətlə izlənildi.
Tehran Rusiyanın bu məsələyə münasibətindən və bəyanatlarından dərin narahat olduğunu gizlətmir. Xarici İşlər Nazirliyi bəyan edib ki, dəhliz qırmızı xəttdir və heç kim onu, yəni İranı keçə bilməz.
Görünən odur ki, Tehranın son bəyanatları Rusiyanı da hədəf alır.
Cənubi Qafqazı Rusiyanın təsir dairəsi hesab edən Tehranın hakimiyyət dairələri regionda istənilən sərhəd dəyişikliyinin əleyhinə olacaqlarını dəfələrlə və qətiyyətlə bəyan edirlər.
İrandakı bəzi qruplar isə Rusiya rəsmilərinin son bəyanatlarını İranın yeni prezidenti Məsud Pezeşkianın Tehranın Qərblə münasibətlərini yaxşılaşdırmaq cəhdinə reaksiya kimi şərh edirlər.
Mövsüm
AzNews.az