“Ucqar kənd məktəblərində şagird sayının azlığı, bəzi hallarda isə müəllimlərin şagird sayından çox olması, təhsil sahəsində ciddi problemlərdən biri kimi ortaya çıxır. Bu vəziyyət həm resursların səmərəsiz istifadəsinə, həm də tədrisin keyfiyyətinin aşağı düşməsinə səbəb olur. Azərbaycanın bəzi kənd məktəblərində siniflərdə cəmi 2-3 şagirdin olması və bir çox fənnin ixtisaslı müəllimlər tərəfindən tədris edilməməsi təhsil sistemində struktur dəyişikliklərinin zəruriliyini ortaya qoyur”.
Bu fikirləri AzNews.az-a açıqlamasında təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.
Təhsil eksperti qeyd edib ki, dünya təcrübəsi göstərir ki, mərkəzləşdirilmiş məktəblərin yaradılması və digər əlavə tədbirlərin həyata keçirilməsi bu problemin həlli üçün effektiv yanaşmalardır.
“Azərbaycanda Təhsil Nazirliyinin 2022-ci il statistikasına görə, ucqar kənd məktəblərinin təxminən 15%-də siniflərdəki şagird sayı 10-dan azdır. Bununla yanaşı, müəllim sayı ilə şagird sayı arasındakı nisbət bəzi məktəblərdə qeyri-mütənasibdir. Bu cür vəziyyət təhsil resurslarının səmərəsiz istifadəsinə gətirib çıxarır. Məsələn, bir məktəbdə 5 şagird üçün 10 müəllim fəaliyyət göstərə bilər ki, bu da ciddi maliyyə və insan resursu israfıdır. Həmçinin, bu vəziyyət şagirdlərin sosial və akademik inkişafına mənfi təsir göstərir, çünki az şagirdlə təhsil mühiti daha az rəqabətcil və stimullaşdırıcı olur. Dünya təcrübəsi bu cür problemlərin həlli üçün mərkəzləşdirilmiş məktəblərin yaradılmasının uğurlu bir yol olduğunu göstərir. Məsələn, Kanadada az əhalisi olan bölgələrdə kənd məktəbləri birləşdirilərək mərkəzləşdirilmiş məktəblər yaradılıb. Bu məktəblərdə daha geniş təhsil imkanları, laboratoriyalar, idman infrastrukturu və təcrübəli müəllim heyəti təmin edilib. Nəticədə, şagirdlərin akademik göstəriciləri əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşıb, həm də təhsil sisteminin xərcləri azalıb. Norveçdə isə mərkəzləşdirilmiş məktəblər çərçivəsində şagirdlərə pulsuz nəqliyyat və yataqxana imkanları təqdim olunur ki, bu da kənd şagirdlərinin təhsil əlçatanlığını artırır. Azərbaycanda bu yanaşmanın tətbiqi həm tədris keyfiyyətinin artırılmasına, həm də resursların daha səmərəli istifadəsinə şərait yarada bilər. Rayon mərkəzlərində müasir mərkəzləşdirilmiş məktəblərin yaradılması, ucqar kəndlərdəki şagirdlərin bu məktəblərə cəlb edilməsi üçün nəqliyyat və yataqxana xidmətlərinin təşkil edilməsi ilə həyata keçirilə bilər. Bu məktəblər tədris üçün lazımi bütün resurslarla təmin edilməli, laboratoriyalar, idman zalları və kitabxanalar kimi infrastrukturlar qurulmalıdır. Bu cür məktəblər daha geniş miqyaslı sosial və akademik mühiti təmin edərək, şagirdlərin sosial bacarıqlarının və rəqabət qabiliyyətinin inkişafına kömək edəcək”.
Təhsil ekspertinin sözlərinə görə, ucqar kəndlərdən gələn şagirdlərin təhlükəsiz və rahat şəkildə mərkəzləşdirilmiş məktəblərə çatdırılması üçün məktəbli servislərinin təşkil olunması vacibdir:
“Məsələn, Hindistanda “Sarva Shiksha Abhiyan” (Hər Kəs üçün Təhsil) təşəbbüsü çərçivəsində kəndlərdən məktəblərə xüsusi servislər təşkil olunub və bu, ucqar ərazilərdə təhsilin əlçatanlığını əhəmiyyətli dərəcədə artırıb. Azərbaycanda bu model uyğunlaşdırılaraq tətbiq oluna bilər. Servis nəqliyyatının dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi, həmçinin, şagirdlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün lazımi standartların tətbiqi zəruridir.
Yataqxanaların yaradılması bu sistemin əsas komponentlərindən biri olmalıdır. Rayon mərkəzlərində yaradılacaq məktəblər üçün müasir yataqxanalar tikilməli, bu obyektlərdə şagirdlərin rahatlığı üçün hər cür şərait yaradılmalıdır. Burada yalnız yaşayış şəraiti deyil, həm də psixoloji dəstək, dərsdən sonra fəaliyyətlər və mentorluq proqramları təmin edilməlidir. Cənubi Koreyada mərkəzləşdirilmiş məktəblər üçün yaradılan yataqxana modelləri bu sahədə uğurlu nümunədir. Bu modellər yalnız akademik mühiti deyil, həm də sosial və mədəni inkişaf imkanlarını təmin edir. Distant təhsil də bu problemin həlli üçün əlavə imkan yaradır. Uzaq kəndlərdə texnologiya vasitəsilə tədris materiallarının çatdırılması və interaktiv dərslərin təşkili şagirdlərin təhsildən kənarda qalmamasını təmin edə bilər. Finlandiyada uzaq kəndlər üçün tətbiq olunan distant təhsil proqramları texnologiyanın təhsildə necə effektiv istifadə oluna biləcəyini göstərir. Azərbaycanda da bu model kənd məktəbləri üçün uyğunlaşdırıla bilər, xüsusilə də internet və texnologiyanın əlçatanlığı artırılarsa”.
K. Əsədov sonda vurğulayıb ki, eyni zamanda müəllimlərin daha effektiv idarə olunması və iş yükünün balanslaşdırılması bu prosesin əsas tərkib hissəsidir:
“Mərkəzləşdirilmiş məktəblər çərçivəsində müəllimlərin daha ixtisaslaşmış və peşəkar şəkildə fəaliyyət göstərməsi təmin edilməlidir. Müəllimlər üçün davamlı təlim proqramlarının təşkili və onların motivasiyasını artırmaq üçün əlavə güzəştlər təklif olunmalıdır. Nəticə olaraq, ucqar kənd məktəblərində şagird azlığı problemi mərkəzləşdirilmiş məktəblər vasitəsilə həll edilə bilər. Bu yanaşma tədrisin keyfiyyətini artırmaqla yanaşı, təhsil resurslarının səmərəli istifadəsinə imkan yaradar. Dünya təcrübəsindən öyrənilən nümunələr göstərir ki, belə bir sistem yalnız fərdi şagirdlər üçün deyil, həm də bütövlükdə təhsil sistemi üçün uzunmüddətli faydalar təmin edir. Azərbaycanda bu modeli tətbiq etmək, təhsil sahəsində keyfiyyət standartlarını yüksəltmək və gənc nəslin daha rəqabətqabiliyyətli formalaşmasını təmin etmək üçün mühüm bir addım ola bilər”.
Rəfiqə NAMAZƏLİYEVA
AzNews.az